„Mam dwadzieścia lat i siedzę w domu, na wózku, a ich widzę przez szybę, ale to nie szkodzi, bo skakać po kałużach można wszędzie, nawet w domu, na wózku, jak się ma dwadzieścia lat”
Odebrałam tę książkę jak opowieść o tym, że można przez szybę oglądać świat, a właściwie własne podwórko nazywać światem, i przekonywać przy tym, że w ten sposób doświadcza się więcej niż przeciętni ludzie i że takie życie przez szybę jest znacznie ciekawsze i pełniejsze. Jeśli tylko potrafisz patrzeć. Warunki, w jakich żyjesz, cię nie ograniczają. Ograniczasz się sam. Tym, jak reagujesz na te warunki. Jeżeli jesteś przygnębiony z jakiegoś powodu, to jest to tylko twoja wina, bo źle reagujesz. Po prostu. Jesteś słaby. Wystarczy zdecydować, że nigdy nie będziesz przygnębiony i nie być. Proste.
Jak dwudziestoletniej dziewczynie wciska się w usta smoczek
Nastka przez całą książkę jest konsekwentnie infantylizowana. Wielowymiarowo. Na każdym poziomie. Począwszy od języka, którego używa. Nie mówi na przykład „codzienne ćwiczenia” czy „rehabilitacja”, powie „fikumiku”. Nie ma „porażenia mózgowego”, ma „poroże mózgowe”. Bo jak nie powie „porażenie”, to go nie ma i jest jakoś fajniej. Nawet kiedy czuje podniecenie, to nie nazwie tego podnieceniem, tylko „gilgotaniem”.
Autor przywołuje scenę, jak dziewczyna siedzi z tatą przy stole i wypluwa rzodkiewkę – tak się wygłupia. I uważa to wygłupianie za „najlepszą zabawę”. A jej tata jest „najśmieszniejszy na świecie”. Co prawda czasem wyczekuje, kiedy pod jej oknem przejdzie Mateusz i wtedy chciałaby, żeby taty nie było. Ale tylko czasem.
„W odwiedziny robimy zawsze świetne rzeczy, jak na przykład jedzenie lodów z kabanosami, granie łyżkami na garnkach albo rzucanie czymś w babcię”
Typowe zabawy i atrakcje dla 3-latka. I ten charakterystyczny dziecinny zachwyt, jakie to wspaniałe doświadczenia ona ma. Jakby dopiero poznawała świat i wszystko było dla niej nowe i fascynujące. A zaznaczam jeszcze raz, dziewczyna w książce obchodzi swoje 21 urodziny.
„ Ja palę prawdziwego papierosa. Pani Józefina śmieje się tak, że wszystko się na niej trzęsie. Życie jest wspaniałe”
Tak, bo nikt wcześniej nie pomyślał, że dorosła osoba na wózku może chcieć zapalić. Albo napić się, czy wręcz upić. Nawet jej samej wcześniej to nie przyszło do głowy. Co więcej, usilnie utrzymuje, że kocha czekoladę i marzy o czekoladzie, która nie będzie jej skrupulatnie wydzielana: „Kupiłabym [gdyby mogła pójść sama do sklepu], co by mi się podobało, na przykład sześć czekolad albo nawet osiem czekolad, niech mi ktoś zabroni” Właśnie! Niech dorośli nie próbują jej zabraniać!
Dosyć przykładów? Nie, jeszcze:
„Z dorosłymi trzeba postępować ostrożnie”
Z nimi. Z dorosłymi. Samą siebie wyklucza z tego grona.
Porażający optymizm
Nastka mówi przez prychanie i stękanie. Prawie nikt nie rozumie tego, co mówi. Prawie nikt nie zdaje sobie sprawy, że pod tymi nieskomplikowanymi dźwiękami jest bardzo skomplikowany człowiek. Ze swoimi upodobaniami, opiniami, preferencjami i wglądem. Ojciec co prawda bardzo stara się zgadywać jej myśli na podstawie sytuacji: wciska jej w usta słowa, czasem całe zdania. Przy czym raczej nie trafia, choć jest przekonany, że trafił. Przez to dziewczyna nosi sweter, którego nie lubi. Podsuwa się jej jedzenie, za którym nie przepada. Ma tylko jednego tłumacza swojego języka na polski – swoją siostrę. Nastka uważa, że Łucja dzięki tej umiejętność jest wyjątkowa. A przecież nie każdy może być wyjątkowy, to jasne. Więc absolutnie nie ma żadnego problemu. Rozumie ją jedna osoba, a mógłby być nikt. Pełnia szczęścia.
Niemal każdym słowem ta dziewczyna próbuje czytelnika przekonać, jak jest wspaniale. Specjalnie to podkreśla, żeby nie było wątpliwości. Pełnymi zdaniami i wielkimi słowami: życie jest „wspaniałe”, dzień jest „wielki”(bo idą na spacer), coś innego jest „najlepsze” albo „ekstra”. Raz ma atak szału, jak odradzają jej podchodzenie do matury. Obija się wózkiem o ściany i próbuje przekazać: „to po co ja żyję?” Ale zdaje maturę i już się nie burzy, jakby jej życie kończyło się na maturze i dalej nie było już nic. Temat ambicji, rozwoju i użyteczności społecznej urwana się. Wracamy do cieszenia się kubkiem bardzo słodkiej czekolady w urodziny (bo w urodziny można, chociaż to sam cukier).
Otwórz usta, leci karma
Tak jej ojciec mówi o sobie:
„ Dzisiaj wiele sobie tłumaczę tamtymi słowami z łódki, tym przeklinaniem taty, którego nie było już na świecie. Może taki żal i taka wściekłość, wymierzone gdzieś w przestrzeń, nie znikają, tylko krążą. Aż w końcu, po latach, ślepe lecz wytrzymałe, dosięgają przypadkowego celu”
Ja rozumiem, że autor pewnie chciał pokazać ogólną wyraźną tendencję rodziców osób z niepełnosprawnościami do szukania przyczyny stanu ich dziecka i winy za ten stan w swoim postępowaniu i w sobie. Ale to znowu jest krzywdzące utrwalanie stereotypu. W ten sposób piętnuje się całe rodziny. To takie myślenie, że jeśli to nie osoba z niepełnosprawnością ponosi odpowiedzialność za swoją sytuację, to jej rodzina. Ale na pewno ktoś dopuścił się złego i takie są konsekwencje. To kara. Należało się. A przecież tak nie można! To prowadzi w niektórych przypadkach do izolowania podobnych rodzin ze społeczności. A już na pewno do plotek i obmowy: „Co zrobił, że go to spotkało? Do kościoła nie chodzi, bezbożnik jeden” – rozważa pewna pani. To autentyczny przykład myślenia wprost z mojej wsi, na temat sąsiada, któremu spaliła się stodoła.
O, coś tu się urwało
Jest jeszcze wiele wątków. Mogłabym opisać moje wrażenia z zestawienia życia baletnicy, siostry Nastki, z jej życiem z głęboką niepełnosprawnością i wskazywać na zbieżności, które pokazuje autor. Mogłabym skupić się na ich ojcu i pisać o tym, jak się miota między uciekaniem a odpowiedzialnością. Mogłabym. Ale mam już dosyć tej książki.
